مرتضي ني داوود
مرتضيخان نيداوود فرزندبالاخان معروف به بالاخان ضرب گير درسال1279خورشيدي در تهران در خانوادهاي كه شغل اصلي آنها موسيقي بوده ديده به جهان گشود. بالاخان پس ازكشف ذوق و استعداد مرتضي خان،او رانخست نزد يكي ازتار نوازان گمنام بنام رمضان ذوالفقاري از شاگردان آقا حسينقلي برد. مرتضي خان مدت هفت ماه تحت تعليم رمضان ذوالفقاري قرار گرفت و سپس نزد آقا حسينقلي بزرگترين استاد زمانه رفت و به مدت دو سال و نيم ازآموزشهاي اين استاد بهره جست.

پس از گذراندن دوره رديف هاي ميرزا، نزد بهترين شاگرد او درويش خان رفت و مدت سه سال نيز از تعليمات ايشان بهره گرفت و پس از اتمام اين دوره، استاد درويشخان سرپرستي قسمتي از آموزش را به ايشان تفويض نمود. و طي سالها تلاش موفق به دريافت مدال تبرزين طلائي كه منحصر به بهترين شاگردهاي درويش خان بوده نايل آمد.

مرتضي خان پس از چند سال، تعليم تار را در خانه خود به صورت خصوصي داير كرد و به آموزش شاگردان پرداخت. از خصوصيات منحصر به فرد او غريزه ي قوي او در كشف
استعدادهاي جوان و ناشناخته و تعليم آنان بود. از جمله پرورش هنرمند پرآوازه، بانوي آواز ايران، قمرالملوك وزيري توسط استاد ني داوود نيز بر همگان روشن است. قمر در حدود
سالهاي 1300مدت دو سال در كلاسهاي مرتضي خان شركت نمود. اولين كنسرتهاي خود را با ايشان در حدود سالهاي 1303در گراند هتل و سينما پالاس برگزار كرد و همچنين كنسرت هاي متعددي نيز در تهران- شيراز- اصفهان- همدان- مشهد نيز برگزار كردند. استاد ني داوود كنسرتهاي متعددي با عارف قزويني در همدان برگزار كرد كه بسيار مورد توجه واقع شد. استاد ني داوود طي مجالست با هنرمندان در محافل مختلف با نوازندگان ارزنده ديگري آشنا شد كه بعدها جزو دوستان و همكاران هنري ايشان شدند. از شروع و آغاز كار راديو با اين سازمان همكاري داشت و با هنرمنداني از جمله قمرالملوك وزيري، اديب خوانساري، بنان، ملوك ضرابي، روح انگيز، جواد بديع زاده، روح بخش، مرتضي محجوبي، حبيب سماعي، ابراهيم منصوري، عبدالحسين شهنازي و حسين تهراني برنامه هاي زنده اجرا كرده است.

 پس از تعطيلي كلاس خود در خيابان ناصريه ناصر خسرو امروز در سال 1304با مجوز رسمي از وزارت معارف و صنايع مستظرفه در خيابان علاالدوله فردوسي امروز مدرسه اي داير نمود كه آنرا به احترام استادش "درويش" نامگذاري كرد و در اين مدرسه تار و سه تار، ويلن و آواز تدريس ميشد. روش تعليم او در مدرسه همان روش تدريس ميرزا حسينقلي و درويشخان بود، مباني آموزشي و اجراي موسيقي سنتي دقيقاً همان بود كه ني داوود خود در كودكي و جواني از اساتيد خود آموخته بود.

معروفترين كساني كه در اين مدرسه تعليم ديدند و يا معلومات خود را تكميل كردندعبارتند از: قمرالملوك وزيري و ملوك ضرابي كاشاني آواز(حسن عذاري )استاد تار (ارسلان درگاهي ) سه تار ( حسين سنجري ) تار در سال 1305 پس از فوت درويشخان،مرتضي خان به همراه پيانوي مرتضي محجوبي و آواز دوامي و طاهر زاده كنسرتي به ياددرويشخان برگزار كرد تا با عوايد آن بتواند قرضهاي ايشان را بپردازد.مرتضيخان در فاصله ي سالهاي ً 1325-1355 عملا در راديو و سازمانهاي دولتي در رابطه با موسيقي ظاهر نشد و فقط دو سه بار به اجراي كنسرت پرداخت كه آخرين كنسرتاو در مرداد سال 1338به ياد قمرالملوك وزيري بود.

مهمترين خدمت ني داوود ضبط رديف هاي موسيقي ايران است و در سال 1348 سازمان راديو براي ضبط يك دورهي كامل از رديف هاي موسيقي اصيل ايراني، از مرتضي خان دعوت به عمل آورد. اين همكاري حدود دو سال به طول انجاميد و ايشان تمامي دستگاههاي موسيقي را بنا به گفته ي خود اجرا كردند. قرار شد از طرف مسئولين راديو در قبال زحمت طاقت فرساي ضبط اين مجموعه مبلغ قابل ملاحظه اي به عنوان دستمزد به ايشان بدهند ولي مرتضيخان هيچگونه پولي را نپذيرفت و اظهار داشت.

من براي وطنم ايران اين كار را كردهام

به مناسبت اين كار ارزشمند از طرف رئيس وقت سازمان راديو تلويزيون ايران لوح تقديري به ايشان اهداء شد. همچنين در سال 1350نيز مراسم تقديري در تالار رودكي براي ايشان ترتيب داده شد و نشان درجه پنجم حكومتي به ايشان اعطا گرديد.

مجموعه ي رديف هاي ضبط شده توسط مرتضي خان ني داوود در 297گوشه است. او در آغاز هر دستگاه يا آواز نام آن دستگاه يا آواز را با ذكر تعداد گوشه ها و نام آنها به ترتيب بيان كرده است.
اهميت اين مجموعه پرارزش بيشتر از جهت سبك و روش اجراي اين رديف هاست كه به شيوه ي درويش خان نيز شباهت دارد و حتي احتمال ميرود همان رديف هاي درويشخان باشد.
در بعضي موارد بين نام و محتواي اجرائي گوشه بر اساس روايتهاي معمول مطابقت وجودندارد.

به عنوان مثال استاد ني داوود به جاي "رامكلي" از واژهي " ُ رامگلي" و يا به جاي "فرنگ" از واژهي "فرهنگ" و يا به جاي " ُم َح ِّير" از واژهي " ُمخبر" و يا به جاي "نغمه" از واژهي
" ُح ّزان" نام برده اند. در اين مجموعه سعي شده از اين دست، دخل و تصرف پرهيز شود. و عيناً آنچه را كه استاد ني داوود عنوان كردند ذكر شده است. مرتضي خان در اوايل سال 1358به همراه فرزند و خانواده خود به كشور آمريكا مهاجرت كرد.غم غربت و دوري ازوطن دراين ايام بر ايايشان بسيار ملال آوربود.درسال1363درشهر لُس شآنجلس مراسم بزرگداشت و تجليلي از ايشان برگزار شد. در اين مجلس كه عده اي از هنرمندان ايراني و آمريكايي حضور داشتند از طرف شهردار لُس آنجلس لوح تقديري به ايشان اعطا گرديد.

ني داوود يكي از موسيقي دانان اصيل ايراني است. او به درستي ادامه دهندة راه افرادي چون آقا حسينقلي و درويش خان ميباشد. با شنيدن آثارش اين پيوستگي عميق و ريشه دار بيشتر مشخص ميگردد. مهمترين خصيصه ي ني داوود، ايمان او به مباني موسيقي سنتي و اجراي اصيل و درست آن و پرهيز از اختلاط كوركورانه ي موسيقي غربي با ايراني و پرهيز شديدتر از بدعت گذاريهاي نابخردانه در نوازندگي است. در تصنيفسازي و ساختن پيش درآمد، چهار مضراب و رنگ، نيز تابع قدماست و ساخته هايش در سبك درويشخان و ركن الدينخان است.
و سخن آخر آنكه آنچه ني داوود را جانشيني خلف براي درويشخان ميسازد. اخلاق انساني و نجابت عظيم اوست كه همواره مورد نقل و تاييد اساتيد موسيقي بوده است. خوشرويي، حوصله زياد، عزت نفس و مناعت طبع او به خصوص هنگام كنسرتهايش كه همه آنها به نفع امور خيريه و ايتام بود و عدم استفاده ي مادي از مدرسهاش آن هم در زماني كه موسيقي را وسيلهاي براي تجارت قرار ميدادند ارج و مرتبه ي وي را در اين جايگاه رفيع مستحكم تر ميسازد.

مرتضي ني داوود در حدود ساعت 10صبح روز سه شنبه 9مرداد 1369خورشيدي در نزديكي شهر سانفرانسيسكو در محيطي آرام و در كنار فرزندان و نوه هاي خود زندگي را وداع گفت. و در آرامگاه " ُكلما" در نزديكي همين شهر، هزاران فرسنگ دورتر از موطن اصلياش به خاك سپرده شد.

روحش شاد و نامش تا ابد جاويد باد